Mentalizacja to koncepcja psychologiczna, która została rozwinięta przez Petera Fonagy’ego i Anthony’ego Batemana w Wielkiej Brytanii. Jest kluczowym elementem psychoterapii opartej na mentalizacji (MBT – Mentalization-Based Therapy), której skuteczność została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych, szczególnie w leczeniu zaburzeń osobowości, traumy oraz trudności w relacjach.

Mentalizacja to zdolność do rozumienia siebie i innych jako istot posiadających wewnętrzne stany psychiczne – myśli, emocje, potrzeby i intencje – które wpływają na nasze zachowania.

Jest to umiejętność „myślenia o myśleniu” i dostrzegania tego, że nasze własne doświadczenia oraz przeżycia innych nie zawsze są oczywiste i jednoznaczne.

Mentalizacja – naturalna, ale nie zawsze dostępna zdolność

Zdolność do mentalizacji rozwija się we wczesnym dzieciństwie, w dużej mierze dzięki relacji z opiekunami. Dziecko, którego emocje są dostrzegane, nazywane i regulowane przez dorosłego, uczy się stopniowo, że to, co czuje, ma sens, a jego wewnętrzne przeżycia można zrozumieć i wyrazić. Jeśli jednak otoczenie nie wspiera tej zdolności – np. poprzez nieprzewidywalne, surowe lub nieobecne emocjonalnie relacje – mentalizacja może być zaburzona, co prowadzi do trudności w rozumieniu własnych emocji oraz w relacjach interpersonalnych.

Brak lub osłabienie mentalizacji może prowadzić do szeregu problemów psychicznych, m.in.:
  • Zaburzeń osobowości, szczególnie borderline (BPD), gdzie trudność w interpretowaniu intencji innych osób i własnych stanów emocjonalnych prowadzi do impulsywnych zachowań oraz niestabilnych relacji.
  • Zaburzeń lękowych i depresji, ponieważ brak zdolności do refleksji nad własnymi myślami może prowadzić do ruminacji i negatywnego myślenia.
  • PTSD i cPTSD, gdzie trauma może zakłócać zdolność do mentalizacji, sprawiając, że osoba doświadczająca silnego stresu ma trudność w rozróżnianiu przeszłych i obecnych zagrożeń oraz w regulacji emocji.
Jednym z celów terapii jest wspieranie zdolności do mentalizacji, tak aby osoba mogła lepiej rozumieć siebie, swoje reakcje emocjonalne oraz intencje i przeżycia innych. W podejściu mentalizacyjnym terapeuta:
  • Pomaga pacjentowi dostrzegać własne myśli i emocje jako coś, co podlega refleksji, a nie jest jedynie automatycznym impulsem.
  • Uczy pacjenta elastyczności w interpretacji zachowań innych, zmniejszając tendencję do przypisywania negatywnych intencji bez dowodów.
  • Pomaga w rozwijaniu umiejętności regulacji emocji poprzez zrozumienie ich źródeł i dynamiki.

Terapia oparta na mentalizacji (MBT – Mentalization-Based Therapy) jest szczególnie skuteczna w leczeniu zaburzeń osobowości, traumy oraz trudności w relacjach.
Rozwijanie mentalizacji nie jest wyłącznie narzędziem terapeutycznym – jest to także kluczowa umiejętność w codziennym funkcjonowaniu, która pozwala na lepszą komunikację, rozwiązywanie konfliktów i budowanie głębszych relacji.